Elsa Einstein-Koch wrote a letter to Albert’s sister, Maja Winteler-Einstein. Like the letters of resignation from the Prussian Academy of Science and the renunciation of Albert’s German citizenship, this letter is also written on March 28, 1933, aboard the S.S. Belgenland (stationery). However, it is not the original letter, it’s a copy (Nachschrift).
Images are from the website from Nate D. Saunders (auction, june 2018)
Original German (transcription)
28 März
Nachschrift
[Papier: On board S.S. BELGENLAND]
Liebe Maya! Was fiel uns ein, zu glauben, Tetel wäre bei Dir! Nun erfahren wir, dass dem nicht so sein kann. Aus Deinem Brief war dies nicht zu ersehen. Wir hatten Bericht von Zangger.1 Ich finde das, was er über Tetels Zustand schreibt, sehr deprimierend. Das sind schlimme Aussichten für die Zukunft ! Wir erleben tief trauriges. Maya, eben krieg ich Brief von den Kindern: Mir kullern(?) die Tränen nur so herunter. Der Brief war einem Boten // mitgegeben worden. Dort werden ja die Briefe geöffnet. Maya, was diese Kinder zu leiden haben, weil Albert so entsetzlich krasse Interviews in New York gab. Gegen meinen Willen. Ich lag auf den Knien vor ihm. Maya, das Leben ist schwer u. grausig. Schreib ja nicht den Kindern irgend was, das mit Politik in Verbindung ist, nichts von Alberts Interviews. Du mein Gott, alle unsere Freunde sind entweder geflohen oder im Gefängnis. // Die Zeitungen sind cenzirt, Du kannst nichts ahnen. Maya, das sind Zeiten. Ich bin seit Tagen so elend und krank, dass ich mich kaum schleppen kann. In 10 Minuten landen wir in Antwerpen – Ich wünschte, wer sässen schon irgendwo irgendwo an einem stillen Winckel, ich hab auch solche Angst bei der Landung!!!!!
Ach Gott!
[P.S. Albert Einstein]
Liebe Maja, es war ein Irrtum von mir, dass Tettel bei Dir sie. Es kam wohl davon, dass Du so ausführlich über ihn schriebst, und mag der unbewusste Wunsch dahinter gesticht haben. Es geht ihm zwar ordentlich, aber er ist deprimiert und verliert in charakteristischer Weise den Faden des Gesprächs.
Alles Gute! Wir suchen uns jetzt einen Unterschlupf für den Sommer.
English Translation
28 März (28 March [1933])
Nachschrift (handmade copy)
[logo: Red Start Line]
[stationery : On board S.S. Belgenland]
“Dear Maya ! What were we thinking, believing that Tetel [Einstein’s handicaped son, Eduard] was staying with you! We just found out that this is not possible. It was not clear in your letter. We had a report from Zangger. 2 I find his description ofTetel’s state of mind very depressing. These are sad prospects for the future!
We are experiencing such deeply sad things. Maya, I just received a letter from the children3. Tears keep running down my face. The letter had been given to a messenger for delivery, since all letters are opened over there.
Maya, these children are suffering because of the horribly crass interviews (“so entsetzlich krasse Interviews”) Albert gave in New York. Against my will! I was imploring him, on my knees. In vain!
Maya, life is hard and gruesome. No matter what, do not write anything related to politics to the children, nothing of Albert’s interview. Oh my God, all of our friends either have fled or they are in jail. The newspapers are censored. You cannot find out anything. Maya, what a time we live in! For days now, I have been so miserable and sick that I am barely able to drag on. The ship will be landing (docking) in Antwerp in 10 minutes. I wish that we were already ensconced in some quiet corner. And I am so scared during the landing, too !!!!!
Ach Gott!
[P.S. by Albert Einstein ]
Dear Maja, thinking that Tetel was with you was my mistake. It probably happened because you wrote about him in so much detail. Or possibly an unconscious wish [of mine] was behind it. He is actually doing fairly well but he is depressed and, in a characteristic way, will lose the thread of a conversation. All the best! We will now look for a hiding place [Unterschlupf] for the summer.
Copy of all four pages (click to enlarge)
Nederlandse vertaling
28 maart [1933]
Nachschrift (kopie)
[briefpapier Red Start Line – On board S.S. Belgenland]
Lieve Maja!
Hoe kwamen we er toch bij, te geloven dat Tetel4 bij jou was ! We hebben net ontdekt dat dat helemaal niet kon. Het was niet duidelijk uit jouw brief. We kregen een verslag van Zangger.5 Ik vind zijn beschrijving van Tetels geestestoestand erg deprimerend. Wat een trieste vooruitzichten voor de toekomst! We maken zulke droevige dingen mee. Maja, ik heb net een brief van de kinderen ontvangen.6. De tranen stromen me over de wangen. Ze hadden de brief meegegeven met een koerier, omdat daar alle brieven worden geopend. Maja, de beide kinderen lijden onder de ontstellend krasse interviews (“entsetzlich krasse Interviews”) die Albert in New York heeft gegeven.7 Tegen mijn wil! Ik heb hem gesmeekt, op mijn knieën. Tevergeefs! Maja, het leven is zwaar en gruwelijk. Wat er ook gebeurt, schrijf de kinderen niets dat met politiek te maken heeft, niets over Alberts interview. Oh mijn God, al onze vrienden zijn gevlucht of zitten in de gevangenis. De kranten zijn gecensureerd. Je kunt niets meer te weten komen. Maja, in wat voor tijd leven we toch ! Ik voel me al sinds enige dagen zo ellendig en ziek, dat ik nog nauwelijks vooruitkom. Het schip zal over tien minuten in Antwerpen aanmeren. Ik wou dat we al ergens in een rustig hoekje zaten. Ik ben ook zo bang voor het aanmeren !!!!!
Ach God!
[Naschrift van Albert Einstein]
Lieve Maja, het was mijn vergissing te denken dat Tetel bij jou was. Waarschijnlijk kwam dat doordat je zo uitvoerig over hem schreef. Of misschien zat er wel een onbewuste wens achter. Het gaat eigenlijk wel redelijk met hem, maar hij is depressief en verliest — op een voor hem kenmerkende manier — de draad van een gesprek.
Alle goeds! We gaan nu op zoek naar een schuilplaats [Unterschlumpf] voor de zomer.
- Heinrich Zangger, Schweizer Arzt, Direktor des Instituts für Gerichtsmedizin der Universität Zürich von 1912 bis 1941, war wohl Albert Einsteins engster lebenslanger Vertrauter. Er versuchte, zwischen dem seine Söhne zugleich liebenden und dennoch oft vernachlässigenden, zuweilen herrischen Einstein und der Familie zu vermitteln. Immer wieder geht es um finanzielle Notwendigkeiten, später besonders um Einsteins Bemühungen, Mileva und seinen nervenkranken Sohn Eduard lebenslang versorgt zu wissen. Quelle
- Heinrich Zangger, a Swiss physician and director of the Institute of Forensic Medicine at the University of Zurich from 1912 to 1941, arguably Albert Einstein’s closest lifelong confidant. He mediated between Einstein and his sons (and family). He helped with money and helped Albert with his efforts to ensure lifelong care for Mileva and his son Eduard, who suffered from a mental illness.
- Ilse and Margot, both from her first marriage to Max Löwenthal, living in Berlin
- Einsteins gehandicapte zoon, Eduard, die in een psychiatrische kliniek verbleef
- Heinrich Zangger, een Zwitserse arts, vertrouweling van en goed bevriend met Albert Einstein. Hij bemiddelt tussen Albert en zijn zonen (en familie), komt tussen in financiële nood en is degene die ervoor zorgt dat Mileva en Alberts zoon Eduard, die aan een psychische aandoening leed, hun hele leven lang goed verzorgd werden.
- Ilse en Margot. Laatstgenoemde woonde met haar man Dimitri Marianoff in het appartement in Berlijn, waar Albert ook verbleef als hij daar was. Op de dag van het interview was de flat doorzocht, tot 2x toe
- op 10 maart, gepubliceerd in de New York World Telegram van 11 maart – net voor z’n vertrek, waarin hij o.a. zegt: “Zolang ik een keuze heb in deze kwestie, zal ik enkel leven in een land waar civiele vrijheid, tolerantie en de gelijkheid van alle burgers voor de wet gelden. Deze omstandigheden bestaan op dit moment niet in Duitsland.” Dit citaat heeft wereldwijd de krantenkoppen gehaald